స్క్రీన్ ప్లేలంటే స్ట్రక్చర్లే ! - విలియం గోల్డ్ మాన్ (రెండు ఆస్కార్ల రచయిత)
‘స్ట్రక్చర్’ పాఠాలు వచ్చేసి సినిమా రచనా పాఠాల్ని అనేక విధాలా మార్చేశాయి - హోవర్డ్ రాడ్మన్ (రైటర్స్ గిల్డ్ ఆఫ్ అమెరికా మాజీ ప్రెసిడెంట్)
అమెరికన్ సినిమా రచనా చరిత్ర కొన్ని ప్రాచీనాధునిక సాంప్రదాయ శైలుల్ని కలుపుకుంటూ ప్రామాణిక ‘హాలీవుడ్ స్ట్రక్చర్’ గా ప్రఖ్యాతి చెందింది. మూడు ప్రధాన గ్రంథాలు హాలీవుడ్ స్క్రిప్టుల మీద తిరుగులేని పట్టు సాధించాయి. అవి వరుస క్రమంలో అరిస్టాటిల్ రచించిన ‘పొయెటిక్స్’, జోసెఫ్ క్యాంప్ బెల్ రాసిన ‘ది హీరో విత్ ఏ థౌజండ్ ఫేసెస్’, సిడ్ ఫీల్డ్ వెలువరించిన ‘ది ఫౌండేషన్స్ ఆఫ్ స్క్రీన్ రైటింగ్’ అన్నవి. స్క్రీన్ ప్లే స్ట్రక్చర్ మీద ఇంకా అనేక మంది పుస్తకాలు రాశారు, రాస్తూ వున్నారు. వాళ్ళందరూ ఈ మూడు ప్రధాన వనరులైన గ్రంథాలలోని విషయాన్నే అటుతిప్పి ఇటుతిప్పి రాస్తూంటారు. ప్రారంభంలో సినిమా రచయితలు అరిస్టాటిల్ నుంచి భారీగా అరువు తెచ్చుకుని, నాటక సంవిధానాన్ని వెండి తెరకి మార్చుకోగలిగారు. పాత్ర, దాని అంతర్గత భావోద్వేగాల ఆధారంగా సాగే రచనా ప్రక్రియకంటే ఉన్నతమైన కథనం - చర్యా ప్రతి చర్యల ( ప్లాట్ అండ్ యాక్షన్) ప్రతిఫలనాన్ని అరిస్టాటిల్ నుంచి వారసత్వంగా పొందారు. కథనంతో పొదుపూ ఐక్యతలనేవి ఇలా సాధ్యం చేసుకోవడం వల్ల, ఒకే పాత్ర చుట్టూ అది సృష్టించుకునే మంచీ చెడ్డ పరిస్థితుల చిత్రణ సులభమైంది.
‘స్ట్రక్చర్’ పాఠాలు వచ్చేసి సినిమా రచనా పాఠాల్ని అనేక విధాలా మార్చేశాయి - హోవర్డ్ రాడ్మన్ (రైటర్స్ గిల్డ్ ఆఫ్ అమెరికా మాజీ ప్రెసిడెంట్)
అమెరికన్ సినిమా రచనా చరిత్ర కొన్ని ప్రాచీనాధునిక సాంప్రదాయ శైలుల్ని కలుపుకుంటూ ప్రామాణిక ‘హాలీవుడ్ స్ట్రక్చర్’ గా ప్రఖ్యాతి చెందింది. మూడు ప్రధాన గ్రంథాలు హాలీవుడ్ స్క్రిప్టుల మీద తిరుగులేని పట్టు సాధించాయి. అవి వరుస క్రమంలో అరిస్టాటిల్ రచించిన ‘పొయెటిక్స్’, జోసెఫ్ క్యాంప్ బెల్ రాసిన ‘ది హీరో విత్ ఏ థౌజండ్ ఫేసెస్’, సిడ్ ఫీల్డ్ వెలువరించిన ‘ది ఫౌండేషన్స్ ఆఫ్ స్క్రీన్ రైటింగ్’ అన్నవి. స్క్రీన్ ప్లే స్ట్రక్చర్ మీద ఇంకా అనేక మంది పుస్తకాలు రాశారు, రాస్తూ వున్నారు. వాళ్ళందరూ ఈ మూడు ప్రధాన వనరులైన గ్రంథాలలోని విషయాన్నే అటుతిప్పి ఇటుతిప్పి రాస్తూంటారు. ప్రారంభంలో సినిమా రచయితలు అరిస్టాటిల్ నుంచి భారీగా అరువు తెచ్చుకుని, నాటక సంవిధానాన్ని వెండి తెరకి మార్చుకోగలిగారు. పాత్ర, దాని అంతర్గత భావోద్వేగాల ఆధారంగా సాగే రచనా ప్రక్రియకంటే ఉన్నతమైన కథనం - చర్యా ప్రతి చర్యల ( ప్లాట్ అండ్ యాక్షన్) ప్రతిఫలనాన్ని అరిస్టాటిల్ నుంచి వారసత్వంగా పొందారు. కథనంతో పొదుపూ ఐక్యతలనేవి ఇలా సాధ్యం చేసుకోవడం వల్ల, ఒకే పాత్ర చుట్టూ అది సృష్టించుకునే మంచీ చెడ్డ పరిస్థితుల చిత్రణ సులభమైంది.
అరిస్టాటిల్ నుంచి అంది పుచ్చుకున్న వారసత్వ
లక్షణాలన్నిటిలో, ఆయన అధిక ప్రాధాన్యమిచ్చే కార్యకారణ సంబంధం (కాజ్ అండ్ ఎఫెక్ట్)
తో, పరస్పర సంబంధముండే చర్యలతో కూడిన కథా నిర్మాణాన్ని స్వీకరించడమే ప్రామాణిక
హాలీవుడ్ స్క్రిప్ట్ డిజైన్ మీద గొప్ప ముద్ర వేసింది. ఈ లక్షణాల్ని అంది పుచ్చుకోలేని
కళ ఆర్ట్ సినిమాలుగా, అవాంట్ గార్డ్ సినిమాలుగా ప్రధాన స్రవంతి సినిమాల కావల
వుండిపోయింది. కల్పన చేసిన దృశ్యాలు, పాత్రలు, సంభాషణలూ అవెంత సౌందర్యాత్మకంగా వుండి ప్రేక్షకుల్ని
అలరించే వైనప్పటికీ, స్థల కాల సంఘటనల ఐక్యతకి భంగం కల్గించేవైతే, వాటిని తీసివేయడం అరిస్టాటిల్ నుంచే హాలీవుడ్
నేర్చుకుంది.
ఇక్కడ ఆసక్తి కల్గించే ఇంకో అంశమేమిటంటే, పరమ పవిత్రంగా భావించే స్ట్రక్చర్ నియమాలని అరిస్టాటిల్ నుంచే హాలీవుడ్ తీసుకున్నప్పటికీ, అరిస్టాటిల్ తో సంబంధంలేని, ఆయనకి క్రెడిట్ ఇవ్వనవసరం లేని, ‘త్రీయాక్ట్ స్ట్రక్చర్ మోడల్’ అనేదాన్ని హాలీవుడ్ స్వయంగా రూపొందించుకోవడం. వాస్తవానికి అరిస్టాటిల్ ఇన్ని యాక్ట్స్ (అంకాలు) వుండాలని సంఖ్యాపరంగా ప్రతిపాదించనూ లేదు, బోధించనూ లేదు. కేవలం బిగినింగ్ – మిడిల్ – ఎండ్ లుగా విభజించి, ఈ విభాగాల క్షుణ్ణమైన అధ్యయనం చేసి సూత్రాలు మాత్రమే చెప్పాడు.
దీన్ని నాటకాలకి తీసుకున్నప్పుడు, ఒక్కో విభాగంలోని దృశ్యాల వారీగా సెట్స్ మార్చాల్సి వచ్చినప్పుడల్లా, తెరదించక తప్పేది కాదు. అలా సెట్స్ మార్పుకి తెరదించి నప్పుడల్లా - ఇది ఒకటో నంబరు అంకం, ఇది రెండో నంబరు అంకం అంటూ కొన్నేసి దృశ్యాలకి కలిపి ఒక్కో నెంబరు ఇచ్చుకుంటూ పోయేవారు. ఇలా గరిష్టంగా ఎనిమిది వరకూ ఈ అంకాలు (యాక్ట్స్) వుండేవి. సెట్స్ మార్చుకోవడానికి వెసులుబాటుగా ఈ అంక విభజన అమల్లోకి తెచ్చారే తప్ప, రచనా ప్రక్రియతో సంబంధం లేదు. ప్రొడక్షన్ పరమైన ఏర్పాటిది.
సినిమాలకి
ఇన్నిసార్లు తెరదించే అవసరం వుండదు కాబట్టి, అరిస్టాటిల్ స్ట్రక్చర్ లో బిగినింగ్
- మిడిల్ - ఎండ్ లలో, బిగినింగ్
దృశ్యాలన్నీ కలిపి మొదటి అంకం, మిడిల్
దృశ్యాలన్నీ కలిపి రెండో అంకం, ఎండ్ లో
వచ్చే దృశ్యాలన్నిటినీ కలుపుకుని మూడో అంకంగా విభజించి, ఒకే విరామమిస్తూ - త్రీ యాక్ట్
స్ట్రక్చర్ గా డిజైన్ చేశారు. అయితే అరిస్టాటిల్ అంకాల వారిగా విభజన చేసి
చెప్పకపోయినా, బిగినింగ్ -మిడిల్ – ఎండ్ మొత్తానికీ కలిపి రెండే దశ లన్నట్టు
చెప్పాడు. మొదటి దశ సమస్య అయితే, రెండో దశ పరిష్కారం.
ఇక జోసెఫ్ క్యాంప్ బెల్ విషయానికొస్తే,
ఆయన ప్రపంచ పురాణ కథలన్నీ ఒకే సాధారణ నమూనాతో వుండడాన్ని వెలుగులోకి తెచ్చాడు. అవన్నీ పురాణ పాత్ర
లక్ష్యం కోసం చేసే ప్రయాణంగా వుండడం, ఆ ప్రయాణం అన్నిట్లో ఒకే నమూనాతో వుండడాన్నీ గమనించాడు.
ఆ ప్రయాణాన్ని మూడు దశలుగా విభజించాడు. ఆ మూడు
దశల్ని 17 మజిలీలుగా లేదా, కథా గమనాలుగా
విభజించాడు. స్థూలంగా నమూనాని ఇలా తెలియజేశాడు : పురాణ పాత్ర (హీరో) తానుంటున్న సాధారణ
నిత్య జీవిత ప్రపంచంలోంచి, దివ్యశక్తులుండే అసాధారణ ప్రపంచంలోకి అడుగు
పెడుతుంది. అక్కడుండే దుష్ట శక్తులతో పోరాడి, దివ్యశక్తుల్ని హస్తగతం చేసుకుని, తనవాళ్ళకి తెచ్చి అందిస్తుంది. దీన్ని ఆయన మోనో
మిథ్ నిర్మాణ మన్నాడు. ఈ మోనో మిథ్ అనే 17 మజిలీల నమూనాలో పురాణాల నాటకీయ, మానసిక,
ఆధ్యాత్మిక కార్యకలాపాలని వివరించాడు. దీన్ని హీరోస్ జర్నీ అన్నాడు.
1949 లో జోసెఫ్ క్యాంప్ బెల్ కనుగొన్న ఈ దృష్టాంతం, పురాణాల పరంగా, సాంస్కృతికంగా, ప్రపంచ మానవాళిని ఒక్కటి చేసే 20వ శతాబ్దపు అద్భుతంగా అభివర్ణించారు పండితులు. అయితే విషయాన్ని సైద్ధాంతికంగా తేల్చిన ఆయన అధ్యయనం, ఆచరణకి దూరంగా వుండి పోయింది. భావి రచయితలకి దీన్ని సీన్ల వారీగా ఎలా చెప్పాలో అర్ధం గాలేదు. మోనోమిథ్ ఒక నమూనాయే అయినా, అది ఒక దిశగా ప్రయాణించే నమూనా కాదు. ఆయన నమూనాని వర్కింగ్ ఫార్ములాగా మార్చబోయిన రచయితలకి, ఆ నమూనాలోని అనుభూతిని పట్టుకోవడం కష్టమైపోయింది.
జార్జి లుకాస్, జోసెఫ్ క్యాంప్ బెల్ మొదటి శిష్యపరమాణువయితే కాకపోవచ్చు. కానీ ఆధునిక సినిమాకి ఆయన క్యాంప్ బెల్ ని అడ్జెస్టు చేసి చూపించిన వాళ్ళల్లో అగ్రగణ్యుడు. ‘స్టార్ వార్స్’ ని లుకాస్ ఆధునిక పురాణ కథలా తీయాలనుకున్నాడు. దీనికి క్యాంప్ బెల్ నమూనా విలువైన రోడ్ మ్యాప్ అవుతుందని భావించాడు. తన మేధాశక్తితో దాన్ని సినిమాకి అడ్జెస్టు చేసి చూపించి అతి పెద్ద హిట్ కొట్టాడు. దీంతో ఇతర మేకర్లు క్యాంప్ బెల్ నమూనాలో అద్భుత సక్సెస్ ఫార్ములా దాగుందని గుర్తించి, ఆ మేరకు ప్రయత్నాలు మొదలెట్టారు. 1985 కల్లా డిస్నీ స్టూడియో ఎగ్జిక్యూటివ్ క్రిస్టఫర్ వోల్గర్ ఈ ఫార్ములాని స్క్రీన్ ప్లేలకి సులభతరం చేశాడు. అప్పటికే మోనోమిథ్ ఎంత పాపులర్ అయిందంటే, వచ్చే స్క్రిప్టులు ఆ ఫార్ములాలో వున్నాయా లేదా అని చూసేవారు. వోల్గర్ ఈ ఫార్ములాలోని పదిహేడు మజిలీల్ని 12 కి కుదిస్తూ (కొందరు చెడగొట్టాడని అంటారు), అందులోని మానసిక, ఆధ్యాత్మిక కోణాలని నామరూపాల్లేకుండా చేసి, కమర్షియల్ విలువల సినిమాటిక్ స్ట్రక్చర్ గా ముందుకు తెచ్చాడు. ఆ పుస్తకానికి ‘ది రైటర్స్ జర్నీ’ అని పేరుపెట్టాడు.
ఇలా క్యాంప్ బెల్ మోనోమిథ్ ని మిమిక్రీ
చేయడంతో వచ్చిన చిక్కేమిటంటే, పౌరాణిక
కథనం ఫక్తు కమర్షియల్ స్ట్రక్చర్ గా మారి నాణ్యత తగ్గిపోవడం. అయితే మోనో మిధ్ ని
వున్నదున్నట్టు అనుసరిస్తే అసహజ స్ట్రక్చర్ ఏర్పడుతుందని వోల్గర్ హెచ్చరిం
చాడు. అయితే మోనోమిథ్ కి సబబైన ప్రత్యాన్మాయ మార్గాలని అన్వేషించకుండా, వోల్గర్ వంటి స్క్రీన్ ప్లే పండితులు మోనోమిథ్
నే ప్రచారం చేస్తూ, రచయితలకి దాన్నే
బోధిస్తూ, సక్సెస్ గ్యారంటీ ఫార్ములా అని ప్రేరేపిస్తూ, తమ కెరీర్స్ ని నిర్మించుకున్నారు.
ఇక సిడ్ ఫీల్డ్ రాకతో హాలీవుడ్ స్క్రీన్ ప్లే త్రిమూర్తుల చిత్రపటం పూర్తయింది. ఆయన 1979 లో పుస్తకాన్ని రాశాడు. శాస్త్రాల్నీ పండితుల్నీ చూసి స్క్రీన్ ప్లే అంటే ఏమిటో అని భయపడే వాళ్ళకి సినిమా స్క్రిప్టు రచనని నేలకు దించి, సామాన్య రచయతకి సైతం అర్ధమయ్యే భాషలో, వర్క్ బుక్ ని రూపొందించాడు. విప్లవాత్మకంగా ఆయన కథల సంక్లిష్ట కథన తీరుతెన్నుల్ని సాపు చేసి ఒక్క చిత్రపటంతో, తనదైన పారడైమ్ (భూమిక ) గా చూపించాడు. సినిమా రచనని సుబోధకం చేసి, అన్ని సందేహాలనీ భయాందోళనల్నీ దూరం చేశాడు. తను కూడా త్రీ యాక్ట్ స్ట్రక్చరే చెప్పాడు. కాకపోతే ఏ యాక్ట్ ఎంత నిడివి వుండాలో తికమక పడే వాళ్ళకి కొలతలు చెప్పడమే అపూర్వమైనది. బిగినింగ్ పావువంతు, మిడిల్ సగం, ఎండ్ పావు వంతూ వుండాలని చెప్పాడు. అంటే కాల పరంగా బిగినింగ్ 30 నిమిషాలు, మిడిల్ 60 నిమిషాలు, ఎండ్ 30 నిమిషాలు, అంటే పేజీల్లో బిగినింగ్ 30 పేజీలు , మిడిల్ 60 పేజీలు, ఎండ్ 30 పేజీలు వుండాలనీ చెప్పి సంచలనం సృష్టించాడు (సిడ్ ఫీల్డ్ నమూనాని 2002 లో ఆంధ్రభూమి ‘వెన్నెల’ ద్వారా ఫుల్ పేజీ వ్యాసం రాసి పరిచయం చేసినప్పుడు టాలీవుడ్ లో కూడా సంచలనం రేగింది. కానీ అంతలోనే అదంతా మర్చిపోయి తిరిగి షరా మామూలు 90 శాతం ఫ్లాపుల ధోరణిలో సుఖవంతంగా రాసుకోసాగారు – సి). సిడ్ ఫీల్డ్ నమూనాకి స్క్రీన్ ప్లే పండితులు మండిపడ్డారు. సినిమా కథల్ని కొలతలతో బంధించి ఎలా రాస్తారని, అప్పుడవి అచ్చులో పోసినట్టు ఒకేలా వుంటాయని విమర్శించారు. కానీ సిడ్ ఫీల్డ్ విజయవంతమైన సినిమాల్లోనే ఇది వుందని తెలియజేశాడు. సినిమాలు రాస్తున్న, తీస్తున్న వాళ్లకి కూడా తెలీదు, తాము ఇవే కొలతలతో స్క్రిప్టులు రాస్తున్నామని.
సిడ్ ఫీల్డ్ ప్రపంచవ్యాప్తంగా వర్క్ షాపులు నిర్వహిస్తూ ఇలా బోధించే వాడు – త్రీయాక్ట్ స్ట్రక్చర్. ఇందులో మొదటి యాక్ట్ అంటే బిగినింగ్ సెటప్ అంటారు. ఇది 30 పేజీలూ సాగుతుంది. కానీ 25 వ పేజీకల్లా మొదటి ప్రధాన మలుపు ప్లాట్ పాయింట్ వస్తుంది. 31 వ పేజీ నుంచి రెండవ యాక్టు ప్రారంభమవుతుంది. అంటే మిడిల్. ఇక్కడ సంఘర్షణ మొదలవుతుంది. ఇది 60 పేజీలు వుంటుంది. అంటే ఇక్కడికి 30 + 60 = 90 పేజీలు పూర్తవుతాయి. కానీ 85 వ పేజీకల్లా రెండవ ప్రధాన మలుపు అంటే ప్లాట్ పాయింట్ టూ వస్తుంది. ఈ మిడిల్ అరవై పేజీల మధ్యలో ఒక చోట మిడ్ పాయింట్ వస్తుంది. ఇక మూడో యాక్టు అంటే ఎండ్, చివరి దాకా 30 పేజీలు వస్తుంది... ఇలా ఈ ఒక్కో విభాగంలో ఏమేం జరగాలో, కథనం ఎలాగెలా కొనసాగాలో, సిడ్ ఫీల్డ్ చెప్పినంత వివరంగా, సామాన్య భాషలో, సులభ శైలిలో చరిత్రలో ఇంకెవరూ చెప్పలేదు, అరిస్టాటిల్ కూడా.
సిడ్
ఫీల్డ్ సంచలనంతో డజన్ల కొద్దీ స్క్రీన్ ప్లే పుస్తకాలు వచ్చాయి. అవన్నీ సిడ్ ఫీల్డ్
చెప్పినదాన్నే అటూ ఇటూ తిప్పి చెప్పినవే. ఇందులో రాబర్ట్ మెక్ కీ ప్రముఖుడు. సిడ్ ఫీల్డ్
భూమిక తప్పని ఆయన చెప్పింది సిడ్ ఫీల్డ్ కి నకలుగానే వుంటుంది. ఆయన బిగినింగ్ 30, మిడిల్
70, ఎండ్ 18 పేజీలుండి, రెండు పేజీలు ఉపసంహారం వుండాలని చెప్పాడు. సిడ్ ఫీల్డ్
ప్రభావంతో మునుపెన్నడూ లేని విధంగా అందరూ పేజీల లెక్కకొచ్చారు. కాకపోతే తామేదో నిరూపించుకోవాలని
లెక్కలు మార్చి చెప్పారు. రాబర్ట్ మెక్ కీ పేజీలని అటూఇటూ మార్చి చూపించింది సిడ్ ఫీల్డ్
పారడైమ్ 2 . 0 నే!
హాలీవుడ్ బిగ్ బడ్జెట్ బ్లాక్ బస్టర్ల స్క్రిప్టులు కాన్షస్ గా దాదాపు సిడ్ ఫీల్డ్ భూమిక లోకి, అవే లెక్కలతో వచ్చేశాయి. ఈ భూమిక ప్రేక్షకుల సహనశక్తిని పరీక్షించకుండా మేనేజ్ చేయడానికి వ్యాపార దృష్టితో రూపొందించినట్టు అన్పిస్తుంది. ఇంత సులువైన మార్గం హాలీవుడ్ కి ఇంకేముంటుంది?
―ప్రొ. ఆండ్ర్యూవ్ కెన్నెత్
