స్ట్రక్చర్ -2

ఫైవ్ పర్సెంట్ డెవలప్ మెంట్!

        స్క్రిప్టు రాయడం ఎలా మొదలెట్టాలి? దానికి కావలసిన టూల్స్ ఏమిటి? అనుభవమున్న రచయితలూ/ దర్శకులైతే నేరుగా వన్ లైన్ ఆర్డర్ తో పేపర్ వర్క్ లోకి దిగిపోతారు. కొత్తవాళ్లకి వన్ లైన్ ఆర్డర్ అనే టూల్ కంటే ముందుండే రెండు టూల్స్ తో అనుభవం అవసరం. ఈ రెండు టూల్సూ అనుభవజ్ఞులకి అవసరం లేదని కాదు. అవసరమే, కాకపోతే వాళ్ళ అనుభవంతో మెంటల్ వర్క్ చేసుకుంటారు. కొత్త వాళ్ళయితే వాటిని కూడా పేపర్ వర్క్ చేసుకోక తప్పదు. ఏమిటా మొదటి రెండు టూల్స్ ? మొదటిది అయిడియా ఐతే, రెండోది సినాప్సిస్. 

     ఈ రెండిటి మీదా అవగాహన, పట్టు సాధిస్తే, తర్వాతి స్టోరీ డెవలప్ మెంట్ టూల్స్ అయిన  వన్ లైన్ ఆర్డర్, స్క్రీన్ ప్లే స్ట్రక్చర్ లోని  బిగినింగ్, మిడిల్, ఎండ్ విభాగాలు, చివరిగా  డైలాగ్ వెర్షన్ లు వరుసగా వస్తాయి.
    ఇప్పుడీ మొత్తం ప్రక్రియని చిత్రపటంలో చూస్తే ఇలా వుంటుంది :

1.ఐడియా
2.సినాప్సిస్
3.వన్ లైన్ ఆర్డర్
(స్క్రీన్ ప్లే స్ట్రక్చర్)
4. బిగినింగ్
5. మిడిల్
6. ఎండ్
7. డైలాగ్ వెర్షన్

   ఈ ఏడు టూల్సూ  పూర్తిగా అవసరమా అంటే, హాలీవుడ్ లో నైతే అవసరం. తెలుగులో నైతే అవసరం లేదు. హాలీవుడ్ లో స్క్రీన్ ప్లే అంటే డైలాగ్ వెర్షన్ సహా పూర్తయిన స్క్రిప్టే. కాబట్టి అక్కడ ఓ  రచయిత సినిమాకి కథ ఇవ్వాలంటే,  డైలాగ్ వెర్షన్ సహా తనే రాసుకుని, ఆ పూర్తి స్థాయి స్క్రిప్టు ఇవ్వాల్సిందే. అంటే అతను డైలాగులు కూడా రాయగలిగి వుండాలి. అక్కడ స్క్రీన్ ప్లేకి అర్ధం : సినిమా తీయడానికి సరిపడా డైలాగులు, వర్ణనలు, పాత్రలు, సెట్స్ తో కూడిన స్క్రిప్టు అని. అక్కడ కొత్త రచయితైనా ఇలా స్క్రీన్ ప్లేనే ఇవ్వాలి. అదొక వేళ నచ్చి ఏ స్టూడియో అయినా, లేదా నిర్మాతైనా కొంటే,  ఆ తర్వాత ఏవైనా మార్పు చేర్పులుంటే, ఆ రచయిత తోనో, లేదా వేరే రచయితల తోనో చేయించుకుంటారు. ఐతే స్క్రీన్ ప్లే అనే క్రెడిట్ ని మాత్రం ఆ రచయితకే ఇస్తారు. ఇది అక్కడి సత్సంప్రదాయం.

   తెలుగులో ఇలా కుదరదు. డైలాగ్ వెర్షన్ తో పూర్తి స్థాయి తనే స్క్రిప్టు రాసుకుని వెళ్లి చూపిస్తే ఇతనెవడో కొత్త మొహం అనుకుంటారు. ఇలాటి వాళ్ళు లేరని కాదు. ఇలాగే రాసుకుని, ఇంకా పాటలు కూడా వాటిలో జొప్పించి, ఆ మొత్తం దస్త్రమంతా పట్టుకుని తిరిగే వాళ్ళూ అప్పుడప్పుడూ కన్పిస్తూంటారు.

   ఒకవేళ అనుభవజ్ఞులై వున్నా, తెలుగులో ఇలా పూర్తి స్థాయి స్క్రిప్టు (అంటే కథ-మాటలు- స్క్రీన్ ప్లే ) ఒక రచయితే ఇవ్వడం కూడా  అరుదు, కష్టం కూడా. ఇది దర్శకుల మీడియా, రచయితల మీడియా కాదు. కాబట్టి  పూరీ జగన్నాథ్, శేఖర్ కమ్ముల లాంటి కొంతమంది దర్శకులు పూర్తి స్థాయి స్క్రిప్టులు వాళ్ళే రాసుకుని ‘కథ-మాటలు-స్క్రీన్ ప్లే- దర్శకత్వం’ క్రెడిట్స్ వాళ్ళే తీసుకోగలరు. చాలామంది దర్శకులు రచయితల చేత రాయించుకుని ఆ క్రెడిట్స్ తామే తీసుకుంటున్నారు. ఇంకొంతమంది దర్శకులు మాటలవరకూ మాటల రచయితకి క్రెడిట్ ఇస్తున్నారు.  స్క్రీన్ ప్లేకి రచయితకి క్రెడిట్ ఇవ్వడం చాలా తక్కువ. అది ఆ దర్శకుడూ- రచయితల మధ్య అవగాహన, పని విభజనలపై ఆధారపడి అరుదుగా జరుగుతూంటుంది. కొన్ని సార్లు స్క్రీన్ ప్లే సహకారం, లేదా స్క్రీన్ ప్లే అసోషియేట్ వంటి క్రెడిట్స్ ఇస్తే ఇవ్వొచ్చు. చాలావరకూ ఈ రచయితలకి కథాసహకారం క్రెడిట్టే దక్కుతుంది. అలాగే వేరెవరో ఇచ్చిన కథతో  దర్శకత్వం వహించే దర్శకులు కూడా పూర్వమున్నంత మంది ఇప్పుడు లేరు. సొంత కథతోనే దర్శకత్వానికి సిద్ధ పడుతున్నారు. సొంత కథ లేని కొత్త దర్శకుడ్నో, వర్ధమాన దర్శకుడ్నో నిర్మాతలు చిన్న చూపు చూస్తారని భయం. కాబట్టి ఫీల్డులో కథలు రాయగల్గిన రచయితలు ఎంతమంది వున్నా, వాటిని పక్కన పెట్టి, దర్శకుల కథలకి పనిచేసి వెళ్ళిపోవడమే జరుగుతోంది. 

      హాలీవుడ్ లో అవసరమైతే ఆ అందిన పూర్తి స్థాయి స్క్రిప్టు మీద గ్రూపు వర్క్ జరుగుతుంది. తెలుగులో- తెలుగునే కాదు మొత్తం భారతీయ భాషల్లో- ఇలాకాక, మొదటి నుంచే గ్రూపు వర్క్ లో కూర్చుంటారు. ఇదీ తేడా. హాలీవుడ్ లో రచనా రంగం వ్యవస్థీకృత రంగంగా వుంటే, ఇక్కడ అలా లేదు. దర్శకుడి దగ్గర ఒక లైను వుంటుంది. ఆ లైను ని విస్తరించడానికి అందర్నీ కూర్చో బెట్టుకుంటాడు. ఆ గ్రూపులో అసిస్టెంట్లు, అసోషియేట్లూ ఉండొచ్చు. కొన్ని సందర్భాల్లో కో-డైరెక్టరూ ఉండొచ్చు. వీళ్ళతో బాటు రచయితలుంటారు. ఆయా పరిస్థితుల్ని బట్టి కొన్ని చోట్ల రచయితా దర్శకుడూ ఇద్దరే ఉండొచ్చు. ఎలా వున్నా ఆ సెటప్ లో అందరూ  కూర్చుని చేసేపని స్టోరీని డెవలప్ చేయడమే. 

    ఇక్కడే, ఈ డెవలప్ మెంట్ ప్రక్రియలో రెండే టూల్స్ వుంటాయి: వన్ లైన్ ఆర్డర్, ట్రీట్ మెంట్ (అంటే స్క్రీన్ ప్లే). వీటికే గ్రూపంతా కూర్చుంటారు. వీళ్లల్లో కొందరు రచయితలు వన్ లైన్ ఆర్డర్ వేయడం లో ఎక్స్ పర్ట్ లై వుంటారు. వీళ్ళు అంతవరకూ పూర్తి చేసి వెళ్ళిపోతారు. మరికొందరు ట్రీట్ మెంట్ లోనూ ఎక్స్ పర్ట్ లై వుంటారు. వీళ్ళు అది పూర్తి చేసేస్తే బాధ్యత తీరిపోతుంది. ఇప్పుడు డైలాగ్ వెర్షన్ తతంగం మొదలవుతుంది. దీన్ని పేరున్న మాటల రచయిత కిద్దామా, లేక పోతే ఘోస్టు చేత రాయించి  ఆ పేరుకూడా మనమే వేసుకుందామా, ఇంకా లేకపోతే తెలిసిన స్ట్రగుల్ చేస్తున్న మాటల రచయిత కిచ్చి  అతడి పేరే వేద్దామా  అని దర్శకులు ఆలోచించి నిర్ణయానికి రావొచ్చు. అప్పుడీ మాటల రచయిత, లేదా ఘోస్టులు  రంగంలోకి వస్తారు. పేరున్న మాటల రచయిత చేత రాయిస్తే, వేరే రచయితల కిచ్చి వేరే వెర్షన్లు రాయించరు. దర్శకుడు ఘోస్టుల చేత రాయించు కుంటే, అప్పుడా ఆ వెర్షన్స్ అన్నిటినీ ముందేసుకుని, ఎందులో ఏ డైలాగు బావుందో అది ఏరుకుంటూ  వేరే తన సొంత వెర్షన్ తయారు చేసుకుంటాడు. అది షూటింగ్ చేయడానికి సిద్ధమైన ఫైనల్ స్క్రిప్టు. 

      కాబట్టి ఆఖర్న వేరే తతంగంగా సాగే ఈ డైలాగ్ వెర్షన్ రచయితలు వేరు; వన్ లైన్ ఆర్డర్, ట్రీట్ మెంట్ రచయితలు వేరు. డైలాగులు రాసే రచయితలు చాలా మందికి ట్రీట్ మెంట్ రాయడం రాదంటే నమ్మాలి. అలాగే ట్రీట్ మెంట్ (స్క్రీన్ ప్లేలో) ఎక్స్ పర్ట్ లైన రచయితలందరూ డైలాగులు  రాయలేరు. ఒకవేళ రాయగల్గినా  ఆ తలనొప్పి మనకెందుకని  దూరంగా ఉంటారు. స్క్రీన్ ప్లే,  డైలాగులు రెండింటా ఎక్స్ పర్ట్ లైన రచయితలని వేళ్ళ మీద కూడా లెక్కించలేం.
     ఈ పూర్వ రంగంలో, హాలీవుడ్ లోలా కాకుండా,  ట్రీట్ మెంట్ రచయితలు, మాటల  రచయితలు అని విడివిడి విభాగాలు ఏర్పడ్డం వల్ల, ఉన్న రచయితలు, కొత్తగా వచ్చే రచయితలూ ఆల్ రౌండర్లు అవ్వాలనుకోనవసరం లేదు- అలా స్వాగతించే దర్శకులూ లేరు. కానీ దర్శకులకి ఈ రెండిటా పరిజ్ఞానం ఉండాల్సిన అవసరముంది. ముఖ్యంగా కొత్తగా దర్శకులవుతున్న వారి విషయంలో చాలాచాలా  అవసరం. ఎందుకంటే, ఈ సంవత్సరం కొత్త దర్శకులు దాదాపు 70 మంది రంగప్రవేశం చేశారు. వాళ్ళలో 64 మంది అట్టర్ ఫ్లాపు లిచ్చారు. ప్రతీ యేటా ఇదే శాతం మెయిన్ టెయిన్ అవుతోంది. అయితే మొత్తంగా ఈ సంవత్సరం గతంలో ఎన్నడూ లేనట్టుగా విజయాల శాతం పదిహేనుకి పెరిగింది. పది శాతమే విజయాలుగా ఉంటున్న పరిస్థితి ఇంకో ఐదు పెంచుకుని మెరుగయ్యింది. కానీ విడిగా చూస్తే  కొత్త దర్శకులు కలగజేసిన నష్టం 70 శాతం! సినిమా అంటే కనీస అవగాహన లేనివాళ్లే ఇందులో ఎక్కువ. 2015 లోనూ నిస్సందేహంగా ఇదే కొనసాగుతుంది- దీన్ని అరికట్టేదేలా? మార్గాలేమిటి? దీనికీ రచనకీ ఏదైనా సంబంధముందా? ఆలోచించుకోవాలి. 

    దేశమంతా ఇవ్వాళ్ళ డెవలప్ మెంట్ బాట పడుతోంది. టాలీవుడ్ కి ఈ డెవలప్ మెంట్ వద్దా? మిగతా రంగాలు ముందుకు దూసుకు పోతూంటే ఇలాగే వెనుకబడి వుంటుందా? ఏదో మహాత్మ్యం జరిగినట్టు 2014 లో ఐదు శాతం డెవలప్ మెంట్ జరిగింది - 2015 లో ఇంకో ఐదు శాతంతో విజయాల శాతం 20 కి పెరుగుతుందా? ఇందుకేం చేయాలి? జరుగుతున్న  అనర్ధాల్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని,  ముందుగా స్ట్రక్చరాశ్యత ఎందుకు పెంచుకోకూడదు? ఆలోచించాలి!

    ఇక మొదటి టూల్ ‘ఐడియా’ తో మొదలవుదాం...

―సికిందర్

స్ట్రక్చర్-1

తెలుగు సినిమా స్క్రీన్ ప్లే
ఐడియా నుంచీ డైలాగ్ వెర్షన్ దాకా!

      స్ట్రక్చర్, అంటే ఇక్కడ కథా నిర్మాణమనే అర్ధంలో, రకరకాల వాదాలమధ్య నలుగుతోంది.  సినిమా కథకి స్ట్రక్చర్ అనేదే అవసరం లేదనీ, మనసుకు నచ్చిన విధంగా రాసుకు పోతే చాలనీ, స్ట్రక్చర్ సృజనాత్మక స్వేచ్చ ని హరించి వేస్తుందనీ అనే వాళ్ళూ; లేదు త్రీ యాక్ట్స్ స్ట్రక్చర్ ఉండాల్సిం దేననీ, అప్పుడే కథ చెదిరిపోకుండా ఒక చట్రంలో ఉంటుందనీ చెప్పేవాళ్ళూ వున్నారు. అలాగే త్రీ యాక్ట్స్ కాకుండా ఎనిమిది యాక్ట్స్ వరకూ ఎన్నైనా వుండవచ్చనీ పుస్తకాలు రాసేవాళ్ళూ వున్నారు. ఇది హాలీవుడ్ లో సంగతి.

   హాలీవుడ్ మాత్రం ఇవేవీ పట్టకుండా, తన ధోరణిలో త్రీ యాక్ట్స్ తో సినిమాలు తీసుకుంటూ పోతోంది. హాలీవుడ్ తీసేది ప్రధాన స్రవంతి కమర్షియల్ సినిమాలు. దానికి నప్పే నిర్మాణం త్రీ యాక్ట్స్ అని ఎప్పుడో కనిపెట్టింది. ప్రొఫెసర్ విలియం ఫ్రోగ్ లాంటి నిర్మాణం అవసరం లేదని వాదించే పండితుల నిజాయితీని శంకించాల్సిందే. ఎందుకంటే, పూర్వం లేని ఈ వాదం ఎనభైల నుంచి మొదలైంది. అది సిల్ ఫీల్డ్ అనే కొత్త పండితుడు తెరపైకి వచ్చి, కథకి త్రీ యాక్ట్స్ స్ట్రక్చర్ గురించీ, అది ఉండాల్సిన పధ్ధతి గురించీ కచ్చితంగా కొలతలేసి చెప్పడంతో, ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఔత్సాహిక, వర్ధమాన సినిమా రచయితల్లో, దర్శకుల్లో ఆయన విపరీతంగా పాపులర్ అయ్యాడు.

    దీనికి ఓర్వలేనట్టు కొందరు పాత స్కూలు పండితులు వాళ్ళ స్క్రీన్ ప్లే పాఠ్య పుస్తకాల్లో  త్రీ యాక్ట్స్ స్ట్రక్చర్ ని చెండాడుతూ, పరోక్షంగా కొత్త స్కూలు పండితుడు సిడ్ ఫీల్డ్ ని తూలనాడుతూ అక్కసు వెళ్ళ గక్కుకున్నారు. కానీ స్క్రీన్ ప్లే అంటే అదేదో బ్రహ్మ పదార్ధంలా అన్పించే దాన్ని, సిడ్ ఫీల్డ్ పదేళ్ళ పిల్లలకి కూడా అర్ధమయ్యే భాషలో నేలకి దించి, సరళీకరించి మరీ పాఠాలు చెప్పుకొచ్చాడు. అతడి ప్రభావం తెలుగు సినిమా రంగంలోనూ నవతరంపై చాలా వుంది. 

    ఇంతకీ స్ట్రక్చర్ అవసరం లేదని చెప్పే వాళ్ళు కూడా ప్రచారం చేసేది ఇంకో రూపం లో త్రీ యాక్ట్స్ స్ట్రక్చర్ నే! ఫస్ట్ యాక్ట్- సెకండ్ యాక్ట్- థర్డ్ యాక్ట్ బదులుగా, బిగినింగ్- మిడిల్- ఎండ్ అంటున్నారు. అంటే ఇది కూడా ఒక స్ట్రక్చరే కదా? మరి స్ట్రక్చర్ ని తూలనాడడ మేమిటి? అంటే సిడ్ ఫీల్డ్ సృజనాత్మక స్వేచ్ఛ ని హరించేలా కొలతలేసి చెప్తున్నాడు, మేమలా చెప్పడం లేదని సమర్ధించుకుంటారు, అంతే. సిడ్ ఫీల్డ్ ఏం చెప్తున్నాడు? ఈ కింది పటం ఒక సారి చూడండి:

    స్క్రీన్ ప్లే ని 120 పేజీలుగా నిర్ణయించి, యాక్ట్ -1 ముప్ఫై పేజీ లుండాలనీ, యాక్ట్ -2 అరవై పేజీ లుండాలనీ, యాక్ట్-3 మరో ముప్ఫై పేజీ లుండాలనీ చెప్పాడు. 60వ పేజీ దగ్గర ఇంటర్వెల్ పడాలనీ, ఇంటర్వెల్ కి దారి తీసే  పించ్- 1 అనే ఘట్టం 45 వ పేజీ లో పడాలనీ, అలాగే క్లైమాక్స్ అంటే యాక్ట్ -3 ని ప్రేరేపించే పించ్ - 2 అనే ఘట్టం 75వ పేజీలో పడాలనీ సూచించాడు. 

    ఈ లెక్కలు ఎలా చెప్పగలిగాడు? పూర్వం ఈజిప్షియన్ నిర్మాత ఫువాద్ సైద్ నడిపే ‘సినీ మొబైల్’ అనే సినిమా కంపెనీలో తను స్క్రిప్టులు చదివే ఉద్యోగం చేస్తున్నప్పుడు,  వందలాది స్క్రీన్ ప్లేల్ని పరిశీలనగా చదివే వాడు సిడ్ ఫీల్డ్. కొత్తా పాతా రచయితలెందరో అసంఖ్యాకంగా పంపుతున్న ఆ స్క్రీన్ ప్లేల్లో కామన్ గా ఒకే ‘స్ట్రక్చర్’ కన్పించేది. అందులో  పాతిక ముప్ఫై పేజీలకల్లా మొదటి మలుపు వచ్చేది, 50-60 పేజీల మధ్య ఇంటర్వెల్ వచ్చేది, 90-100 పేజీల మధ్య క్లైమాక్స్ మొదలయ్యేది.

సిడ్ ఫీల్డ్ (1935 – 2013)

     బహుశా ఇంకే పండితుడూ ఈ పరిశీలన చేయలేదు.  ఈ పరిశీలనే సిడ్ ఫీల్డ్ థియరీకి ఆధారమైంది. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఎన్నో భాషల్లో వేలాది రచయితలూ ఇలా ఒకే స్ట్రక్చర్ లో వ్రాసి పంపుతున్నారంటే- అలా రాయమని వాళ్లకి ఎవరు చెప్పారు? ఎవరూ చెప్పనవసరం లేదు- అది సహజంగా ప్రాచీన మౌఖిక కథల కాలం నుంచీ సబ్ కాన్షస్ లో అనువంశికంగా- అంటే జెనెటికల్ గా అచ్చొత్తి ఉన్నదే.
     హాలీవుడ్ స్క్రీన్ ప్లే నిబంధనల ప్రకారం, స్క్రీన్ ప్లేల్ని 12 పాయింట్ కొరియర్ ఫాంట్ లో టైపు చేయవలసి వుంటుంది. అలా టైపు చేసిన  స్క్రీన్ ప్లేలో ఒక పేజీ మేటర్ తెరమీద ఒక నిమిషం పాటు వస్తుంది. తన పరీశీలనని పట్టుకుని సిడ్ ఫీల్డ్ హాలీవుడ్ సినిమాలని చూస్తే,  ఆ రచయితలు పంపుతున్న స్క్రీన్ ప్లేల్లో పేజీల లెక్క సినిమాల నడకతో సరిపోతోంది. ఇంచుమించు పాతిక ముప్ఫై నిమిషాలకి( పాతిక ముప్ఫై పేజీలకి) మొదటి మలుపు వచ్చేస్తోంది. అలాగే మిగతావీ. అంటే స్క్రిప్టులూ సినిమాలూ లెక్కతో  ఉంటున్నాయి.

మన స్క్రీన్ ప్లేలకి ఇలా..
    ఇది భారతీయ సినిమాలకి వర్తించదు. ఎందుకంటే, హాలీవుడ్ సినిమాలు అనుకున్నపాయింటు మీదే కథ సూటిగా నడుస్తూ, ఇంకే కామెడీ ట్రాకులు, పాటలు, ఐదారు ఫైట్లు, ఇంకేవో ఉప కథలూ (సబ్ ప్లాట్స్) అనే హంగులతో వుండవు కాబట్టి, వాటి కథలకి ఆ స్ట్రక్చర్ లెక్కలు నప్పుతాయి. భారతీయ సినిమాలు షడ్రసోపేతంగా ఉండాలనే భరతముని నాటక సూత్రాల మీద ఆధారపడి తయారవుతాయి కాబట్టి, కథ ప్రారంభించాక  కమెడియన్లు కామెడీ చేయడం, హీరో హీరోయిన్లు ఒకటి రెండు పాటలు పాడుకోవడం, హీరో కనీసం ఒక ఫైట్ చేసే సరికల్లా సిడ్ ఫీల్డ్ లెక్కలో అరగంట గడిచిపోయి, ఇంటర్వెల్లో మొదటి మలుపు వస్తుంది. ఇలాటి సినిమాలదే మెజారిటీ సంఖ్య. 

    కాబట్టి తెలుగు సినిమా స్క్రీన్ ప్లేల్ని సిడ్ ఫీల్డ్ కొలతలతో చూడకుండా, తెలుగు నేటివిటీని దృష్టిలో పెట్టుకుని, ఏ కథకా కథ డిమాండ్ చేసే లెక్కల్లో రచించుకోవాల్సి వుంటుంది. సిడ్ ఫీల్డ్ నుంచి మనమేం తీసుకోవచ్చంటే, ఆ త్రీ యాక్ట్స్ లో, ఏ యాక్ట్ లో ఏ బిజినెస్ జరుగుతోందో ఔపోసన పట్టి అమలుపరచడమే. సిడ్ ఫీల్డ్ అంతగా ఈ బిజినెస్సుల్ని విడమర్చి చెప్పిన వాళ్ళు లేరు. 

   కాబట్టి యాక్ట్స్ అనే పదాన్ని తెలుగు స్ట్రక్చర్ కి సంబంధించి మానేస్తే మంచిది. వీటిని బిగినింగ్, మిడిల్, ఎండ్ అనుకుంటే సులభంగా అర్ధమవడమే గాక, మైండ్ మీద కొలతల ఒత్తిడి వుండదు. అంటే పాత స్కూలు పండితులకి లొంగి పోతున్నామని కాదు. పాత స్కూలు పండితులు కూడా బిగినింగ్-మిడిల్- ఎండ్ అనే టెర్మినాలజీనీని సొంతంగా కనిపెట్టలేదు. అరిస్టాటిల్ నుంచి అరువుదెచ్చున్నదే. క్రీస్తుపూర్వం 384 లో జన్మించిన గ్రీకు తత్వవేత్త అరిస్టాటిల్ నాటకాలకి సంబంధించిన  స్ట్రక్చర్ కి చెప్పిన టెర్మినాలజీయే అది. ఆయన ఆ బిగినింగ్ - మిడిల్- ఎండ్ అనే విభాగాల్లో జరిగే బిజినెస్సుల గురించి ఏం చెప్పాడో, సరీగ్గా అదే ఇప్పటి సినిమా స్క్రీన్ ప్లేల్లోనూ జరుగుతోంది.

    ఇక ఒక్క త్రీ యాక్ట్స్ అనేమిటి, ఎనిమిది వరకూ ఇంకా యాక్ట్స్ లో కథ చెప్పవచ్చనే మూడోరకం స్క్రీన్ ప్లే పండితుల గురించి చెప్పుకోవాల్సి వస్తే, వీళ్ళు చేసింది వున్న మూడు యాక్టుల్లోనే, అవే బిజినెస్సుల్ని, యాక్టుకి మూడు నాల్గు సబ్ డివిజన్లు చొప్పున విభజించి,  కొత్తగా ఏదో చెప్తున్నట్టు ఫీలవుతున్నారు. సినిమా కథలు రాసుకునే వాళ్ళని అయోమయంలో పడేస్తున్నారు. నిజానికి అన్ని యాక్ట్స్ తో కథ ఎక్కడా వుండదు. వీళ్ళు ఎక్కడ్నించి స్ఫూర్తి పొందారంటే, నాటక రంగం నుంచే. నాటకాలకి నాటకం నిడివిని బట్టి మూడుకి మించి పదివరకూ యాక్ట్స్ వుండడం కద్దు. ఎందుకంటే దృశ్యం మారినప్పుడల్లా సెట్ ఛేంజి కోసం, డ్రెస్ ఛేంజి కోసం నాటకాన్ని కాస్సేపు ఆపాల్సి వుంటుంది. ఆపినప్పుడల్లా గుర్తుకి యాక్టు అనుకుని వాటికో నెంబర్ చొప్పున ఇచ్చుకున్నారే తప్ప,  కథా నిర్మాణంతో ఆ నెంబర్ల కి – యాక్ట్సు కి ఏ సంబంధమూ లేదు. దీన్ని పట్టుకుని, ఎక్కడా ఆగకుండా ఏకబిగిన ఇంటర్వెల్ వరకూ, ఆ తర్వాత ముగింపు వరకూ సాగే సినిమాలకి ఆపాదిస్తా మనడం ఎంత హాస్యాస్పదం!

    ఇంతకీ యాక్ట్ అనే పదం నాటకాల నుంచి  వచ్చింది. తెలుగు నాటకాల్లో దీన్ని అంకం లేదా రంగం అంటారు. మొదటి అంకం, మొదటి రంగం ఇలా...ఐతే వీటిని పక్కన పెడదాం. బిగినింగ్- మిడిల్- ఎండ్ ల భాషలోనే సాగిపోదాం. 

    ఐతే పాత  స్కూలు పండితులు తమకు నచ్చని పదం త్రీ యాక్ట్ కి బదులు సాంప్రదాయ  ‘బిగినింగ్- మిడిల్- ఎండ్’ పదబంధంతో స్క్రీన్ ప్లే సూత్రాల్ని ప్రచారం చేయడంలో ఒక కన్పించని ప్రమాదం పొంచి వుంది. అదేమిటంటే, కొలతల యాక్ట్స్ సృజనాత్మక స్వేచ్చని హరిస్తాయని చెబుతూ, తమ బిగినింగ్ - మిడిల్- ఎండ్ విభాగాలకి  నిడివికి సంబంధించిన సంకెళ్ళన్ని తొలగించడం. అంటే, బిగినింగ్ ఎంత సేపైనా సాగవచ్చు-మీ సృజనాత్మక స్వేచ్ఛ కోసం! మిడిల్ ఎంత టైమైనా పొడిగించ వచ్చు, లేదా తగ్గించ వచ్చు – మీకు హద్దుల్లేవు! ఎండ్ మీ ఇష్టం, ఆకాశమే హద్దు!-  అనే టైపులో బోధించడం.

    ఇది తెలియకుండా మెజారిటీ సంఖ్యలో తెలుగు సినిమాల్లో ఎప్పట్నించో జరిగిపోతోంది. బిగినింగ్ ని  ఇంటర్వెల్ వరకూ సుదీర్ఘంగా సాగిస్తున్నారు. దీంతో ఫస్టాఫ్ నస, వీక్, పరమబోరు, కథని పాయింటుకి తేవడానికి ఇంటర్వెల్ వరకూ తినేశాడు - అని ఆశీర్వచనాలు అందుతున్న వైనం చూస్తూనే వున్నాం. సిడ్ ఫీల్డ్ తన కొలతలతో ఇందుకే చెక్ పెట్టాడు. బిగినింగ్- మిడిల్- ఎండ్ విభాగాలు వరుసగా 30 పేజీలు, 60 పేజీలు, 30 పేజీలూ వుండాలని తమ రెండు గంటల నిడివి వుండే హాలీవుడ్ సినిమాలని దృష్టిలో పెట్టుకుని  చెప్పాడు. అంటే 1:2:1 నిష్పత్తి అన్నమాట. అంటే బిగినిగ్ పావు వంతు, ఎండ్ పావు వంతు, మధ్యలో మిడిల్ సగభాగం ఆక్రమించాలన్న మాట మాట స్క్రీన్ ప్లేలో. 

    ఒక సింపుల్ లాజిక్ ఏమిటంటే, కథకి మిడిల్  విభాగమే వెన్నెముక. ప్రేక్షకుల్ని కూర్చోబెట్టే విషయమంతా ఇందులోనే వుంటుంది. అలాటిది సగభాగమంతా మిడిల్ కి కేటాయించాల్సిన స్ట్రక్చర్ లో, పావు భాగం ఉండాల్సిన బిగినింగ్ నే సగభాగానికి విస్తరిస్తే, ఆ మిడిలూ, ఆ సినిమా ఏమైపోవాలి?

    తెలుగు సినిమాలన్నీ ఇలాగే ఉంటున్నాయని కాదు. మెజారిటీ సంఖ్యలో ఉంటున్నాయి. ఇటీవల విడుదలైన, వేమారెడ్డి దర్శకత్వంలో ‘చక్కిలిగింత’ అనే సినిమాలో, మొదటి పదిహేను నిమిషాల్లోనే బిగినింగ్ ముగిసిపోయి, మిడిల్ ప్రారంభమవుతుంది. అలాగే దర్శకుడు తేజ తీసే సినిమాలు కూడా అరగంటలో బిగినింగ్ ముగిసి, మిడిల్ ప్రారంభమవుతుంది. ఇంకొందరి సినిమాల్లో ముప్పావు గంట కాలం బిగినింగ్ కి తీసుకోవడాన్ని గమనించ వచ్చు. అంటే ఇంటర్వెల్ లోపే బిగినింగ్ ముగిసి పోయి కథ పాయింటు కొచ్చేస్తోందన్న మాట. ఇది మంచి పధ్ధతి. దీని వల్ల స్క్రీన్ ప్లే కి వెన్నెముక వంటి దైన మిడిల్ విభాగానికి అక్కడ్నించీ ఎండ్ –అంటే క్లైమాక్స్ వరకూ గంట గంటన్నర పాటు సింహభాగం స్పేస్ లభిస్తుంది. ఈ ఒక్కో విభాగం  విశ్లేషణ ని క్షుణ్ణంగా తర్వాత తెలుసుకుందాం. చెప్పొచ్చే దేమిటంటే, ఈ విభాగాలకి పైన చెప్పుకున్న నిష్పత్తుల్లో స్పేస్ ఇవ్వకపోతే, ఏ కమర్షియల్ సినిమా కూడా అంత కథా బలంతో వుండదు.

    ఒకసారి ఈకింది పటం చూడండి:

     పాత స్కూలు పండితులు చెప్పే సంకెళ్ళు లేని స్పేస్ వాదం కేవలం డబ్బులు రాని ఆర్టు సినిమాలకి వర్తిస్తుంది. ఆర్టు సినిమాలకి స్ట్రక్చర్ లేకపోవడాన్ని గమనించ వచ్చు. ఒకసారి కీ.శే. శివాజీ  గణేశన్ ఆర్టు సినిమాల మీద జోకేస్తూ- నదిలో పడవలో పోతున్న వాడు పోతూనే ఉంటాడు, పోతూనే ఉంటాడు, అదే కథ!- అన్నారు. అంటే ఎంతకీ బిగినింగ్ లోనే ఉంటాయన్న మాట వాటి కథలు. ఆబాలగోపాలం చూసే కమర్షియల్ సినిమాలని కొద్దిమంది మేధావులు మాత్రం చూసే ఆర్ట్ సినిమాలుగా తీయాలని ఎవరూ అనుకోరు. తీస్తున్నారంటే అది తెలీకే. ఈ డిసెంబర్ లోనే విడుదలైన ‘సాహెబా సుబ్రహ్మణ్యం’ చూస్తే, ఇందులో హీరో హీరోయిన్ లు ప్రేమించుకుంటూనే వుంటారు, ప్రేమిచుకుంటూ వుంటారు క్లైమాక్స్ వరకూ. ఆ ప్రేమలో ఇంకేమీ జరగదు. ఆర్ట్ సినిమాల శైలిలో బిగినింగే తప్ప మిడిల్ లేని కథ అన్నమాట ఇది. అనువంశికంగా మనిషి మెదడు ఓ ఫ్రేముగా (స్ట్రక్చర్ గా)  సెట్ అయి వున్న కథ సంవిధానాన్ని పట్టించుకోకుండా, కేవలం క్రియేటివిటీతో సింగారించడం వల్ల ఈ పరిస్థితి! 

    నవతరం దర్శకులు ఇండీ (ఇండివిజ్యువల్ ) ఫిలిమ్స్ పేరుతో తీస్తున్నవి కూడా మల్టీప్లెక్స్ థియేటర్ లలో కూడా ఆడని ఇంకో రకం ఆర్ట్ సినిమాలే. వీటికి స్ట్రక్చర్ తో పనిలేదు, క్రియేటివిటీ యే పంచప్రాణాలు!

      ఈ పరిస్థితి హాలీవుడ్ నవదర్శకుల్లోనూ ఉన్నట్టుంది- అందుకే సుప్రసిద్ధ దర్శకుడు స్టీవెన్ స్పీల్ బర్గ్ ఇలా అనివుంటాడు... ‘కథ ఎలా చెప్పాలో జనం మర్చిపోయారు. కథలకి మిడిల్ గానీ ఎండ్ గానీ వుండడం లేదు.బిగినింగే ఉంటోంది, ఎంతకీ ముగియని బిగినింగ్!’

     ఇదంతా ఎందుకంటే తెలుగు సినిమాల స్క్రీన్ ప్లేలకి ఇకనైనా స్ట్రక్చర్ ప్రాముఖ్యత గుర్తించాలనే. ఇక ఈ స్ట్రక్చర్ ఎలా ఉండాలో ఇకపైన వరుసగా తెలుసుకుందాం. 

―సికిందర్
    

స్క్రీన్ ప్లే సంగతులు!

 స్ట్రక్చర్ ఎందుకు అవసరం?

 ఎందుకంటే..

* మన బామ్మలు కూడా మనకి కథ చెప్పే విధం  ఒక స్ట్రక్చర్ లోనే వుంటుండేది గనుక 

  * శతాబ్దాలుగా స్ట్రక్చర్ అనేది ప్రపంచంలో ఏ దేశంలోనై నా ఒకే పోలికతో  వుంటుంది గనుక  

    * ఆదిమ కాలం నుంచీ కథలు చెప్పుకోవడం స్ట్రక్చర్ ప్రకారమే జరిగింది గనుక

       * కథా నాయకుడు కథలో ఎప్పుడు ప్రవేశించాలి, కథ ఎప్పుడు మలుపు తిరగాలి, ఎక్కడ ముగింపు  నివ్వాలి అన్నవి, మౌఖికంగా కథలు చెప్పుకునే లిపిలేని కాలం నుంచీ సెట్ అయి వుంది గనుక

    * శాస్త్రజ్ఞుల ప్రకారం మనిషి మెదడు  కథ చెప్పే తీరుకి, దాన్ని రిసీవ్ చేసుకునే పద్దతికీ మార్పు లేకుండా అనువంశికంగా ట్యూన్ అయి వుంది గనుక!

స్ట్రక్చర్ అంటే..

* అనువంశికంగా సబ్ కాన్షస్ మైండ్ లో రూపుదిద్దుకున్న శాశ్వత నిర్మాణం
* క్రియేటివిటీ అంటే..
* ఆ నిర్మాణం మీద కాన్షస్ మైండ్ కి నచ్చేట్టు సొంతంగా కథనానికి చెక్కుకునే శిల్పం
* స్ట్రక్చర్  సార్వజనీనం, క్రియేటివిటీ వ్యక్తిగత అభిరుచి
* కథా నిర్మాణం (స్ట్రక్చర్)  ఎక్కడైనా ఒకేలా వుంటుంది, ఆ కథ చెప్పే తీరు ( క్రియేటివిటీ) కథకుడు కథకుడికీ మారుతుంది
* అందుకే స్ట్రక్చర్ కి రూల్స్ ఏర్పడ్డాయి, క్రియేటివిటీకి సాధ్యం కాదు
* ఈ తేడా తెలీక  స్క్రీన్ ప్లే కి రూల్స్ ఏమిటోయ్ అని అడ్డం తిరుగుతుంటారు
* వాళ్ళ ఉద్దేశంలో క్రియేటివిటీ కి రూల్స్ ఏమిటని!
* అవును- నిజంగానే క్రియేటివిటీకి రూల్స్ లేవు
* అందుకే నా కథ నా ఇష్టం అన్నట్టుగా రాసుకుంటారు
* ప్రకృతి ప్రకారం ప్రేక్షకుల మైండ్ రిసీవ్ చేసుకునేది స్ట్రక్చర్ పరంగానే తప్ప, క్రియేటివిటీ పరంగా కాదని తెలుసుకోక-
* స్ట్రక్చర్ కీ, క్రియేటివిటీ కీ తేడా తెలీక...
* స్ట్రక్చర్ ని విస్మరించి క్రియేటివ్ గానే స్క్రిప్టు రాసుకోవడం వల్ల-
* పునాదుల్లేని భవనానికి నగిషీలు చెక్కుకున్నట్టు వుంటోంది
* స్ట్రక్చర్ లేక ఎంత క్రియేటివిటీని  రంగరించినా..
* సినిమా కథల్ని ప్రేక్షకుల మెదళ్ళు రిసీవ్ చేసుకునే పద్ధతిలో రిసీవ్ చేసుకో లేకపోతున్నాయి.
* అప్పుడవి అట్టర్ ఫ్లాప్ అవుతున్నాయి

ఇందుకే స్ట్రక్చర్ అవసరం!

* స్ట్రక్చర్ అనే వాస్తవాన్ని గుర్తించడం అవసరం
* సినిమా ఆఫీసుకి వాస్తు ఎలాగో, కథకి స్ట్రక్చర్ అలా
* ఆఫీసుకి వాస్తు చూసుకుని, ఆ ఆఫీసు పెట్టడానికి మూలకారణమైన కథకి వాస్తు (స్ట్రక్చర్) ఉందా లేదా ఆలోచించక పోవడం అవివేకం

ఇంతకీ స్ట్రక్చర్ ఎలా వుంటుంది?
*ఇది నేర్చుకుందాం
* స్ట్రక్చర్  అనే త్రీ యాక్ట్స్ విభాగాల్లో అసలేమేం జరుగుతాయో వివరంగా తెలుసుకుందాం
* ఇందుకు సింపుల్ గా ‘శివ’ అనే సినిమాని తీసుకుని చెప్పుకుందాం 

రేపటి నుంచి..
*

ఐటెం ట్రెండ్

ఐటెం సాంగ్స్ తో వన్స్ మోర్ చరిత్ర!

     ఎంటర్ టైన్ మెంట్ అంటే హాట్ హాట్ కంటెంట్ గా అర్ధం మారిపోయాక టాప్ హీరోయిన్లు తమ వంతూ ఆ కాష్టంలోకి ఆజ్యంపోస్తూ, వాంప్స్ మాదిరిగా ఐటెం సాంగ్స్ తో రసిక ప్రేక్షకుల్ని రంజింప జేస్తున్నారు. బికినీ వేసినప్పుడు లేని బింకం ఐటెమప్పుడు ఎందుకట అనీ తలావొక కెవ్వు పాటెత్తుకుని ఆడిపాడేస్తున్నారు. `60 లలోనే  హిందీ హీరోయిన్ బికినీ వేసినప్పుడు తెలుగు హీరోయిన్ నిండు చీరలోనే ఉండిపోయింది. ఆ చీర తగ్గుతూ తగ్గుతూ పొట్టి నిక్కరు దాకా  వచ్చింది. అదికూడా చాలక బికినీ తో వొళ్ళు కప్పుకోవడం ప్రారంభించింది. ఇప్పుడు బికినీల్లోనే  చాలా కాన్ఫిడెంట్ గా ఫీలవుతోంది. ఇక ఐటెం సాంగ్స్  తో మేజువాణీ కూడా మొదలెట్టేసి, నేటి సినిమా హీరోయిన్ తలచుకుంటే ఏ శిఖరాలకి చేరుకోగలదో నిరూపిస్తోంది.

          నిర్మాతలకి కమర్షియల్ హిట్ కావాలి, టాప్ హీరోయిన్లకి తక్షణ రొక్కం  కావాలి. ఈ రెండే ఐటమ్స్ సాంగ్స్ పుట్టుకకి కారణం. టాప్ హీరో పక్కన క్రేజీ హీరోయిన్ తో ఓ ఐటెం సాంగ్ పెడితే వాణిజ్య విలువలు బాగా పెరుగుతాయనే ఆశ నిర్మాతలకి, రెండ్రోజుల్లో ఇరవై నుంచీ 75 లక్షలవరకూ ఒక్క ఐటెం సాంగ్ తోనే గడించ వచ్చన్న ఆశయం హీరోయిన్లకీ ఏర్పడి ఐటెం సాంగ్స్ పుడుతున్నాయి. ఇక ఈ సాంగ్స్ కి అట్టహాసంగా కోటి- కోటిన్నర ఖర్చుపెట్టి వేసే భారీ సెట్టింగులతో కళాదర్శకులకీ, వాళ్ళ  పరివారానికీ పుష్కలంగా ఆర్జనకూడా! కాస్ట్యూమర్లని కూడా మర్చిపోవద్దు!
          ‘మగధీర’   తో ప్రారంభమైన సోషియో ఫాంటసీ సినిమాల ఒరవడిలో అకస్మాత్తుగా భారీ సెట్టింగులు వేసే ట్రెండ్ ఒకటి ప్రారభమై, హైదరాబాద్ చుట్టూ రియల్ ఎస్టేట్ కట్టడాలతో పోటీ పడుతూ ఆ  సినిమా సెట్స్ కూడా వెలిశాయి. ఆ సినిమాలు అంతరించి పోయాయి. కానీ అలాటి సెట్స్ వేసే ట్రెండ్ ఇప్పుడు ఐటెం సాంగ్స్ తో మళ్ళీ మొదలైంది. కాకపోతే అవుట్ డోర్ లో కాదు. ఇలా ఒక పెద్ద స్టార్ సినిమాలో ఐటెం సాంగ్ కే హీరోయిన్ పారితోషికాలూ సెట్ నిర్మాణాలతో కలుపుకుని  రెండు కోట్లకి పైనే   ఖర్చు పెడుతున్నారు. తాజాగా ‘కరెంట్ తీగ’ లో సన్నీ లియోన్ ఐటెం పాటకి వేసిన సెట్ ఖర్చే కోటిన్నర రూపాయలు. ( ఛార్మీ వంటి చిన్న తార తో ఓ తమిళ సినిమాకి తీసిన ఐటెం పాటకి కోటి రూపాయల సెట్ వేశారు!  దేశం లో ఐటెం పాటకి కళ్ళు తిరిగే మొత్తం అక్షరాలా ఆరుకోట్ల రూపాయలు హిందీలో వచ్చిన ‘బాస్’ కోసం ఖర్చు పెట్టారు. అక్షయ్ కుమార్ –సోనాక్షి సిన్హా లు నటించిన ఈ సినిమాలో ‘పార్టీ ఆల్ నైట్ ‘ అనే ఐటెం పాటలో అక్షయ్ , సోనాక్షి, ప్రభుదేవా, యోయో హనీసింగ్ ఇంకా ఆరువందల మంది విదేశీ మోడళ్ళు కన్పిస్తారు!)     ఐతే ఇటీవల మహేష్ బాబు, ఎన్టీఆర్ వంటి పెద్ద స్టార్ల సినిమాలు అట్టర్ ఫ్లాప్ అవడంతో ఐటమ్స్ సాంగ్స్ సంగతి దేవుడెరుగు- బడ్జెట్ లో భారీగా కోత పెట్టుకుని కొత్త సినిమాల నిర్మాణాలకి పూనుకుంటున్నారు. 

        ఎన్టీఆర్ ఆదేశాలతో పూరీ జగనాథ్ దర్శకత్వం వహిస్తున్న ‘టెంపర్’ సినిమాకి ఇదే అమలవుతోంది. స్టార్లు, స్టార్ దర్శకులు చెరో పదీ పన్నెండేసి కోట్లు పారితోషికాలు తీసుకుంటూ తమకు  అట్టర్ ఫ్లాప్ సినిమాలు అంటగడుతున్నారని ఇటీవల బయ్యర్లు తిరుగుబాటు చేయడంతో, మొదటగా కళ్ళు తెర్చింది ఎన్టీఆరే. ఇది తనకి ‘రభస’ నేర్పిన పాఠం. మహేష్ బాబు కూడా ఈ సంవత్సరం ‘నేనొక్కడినే’ తర్వాత ‘ఆగడు’ కూడా అట్టర్ ఫ్లాప్ అవడంతో ‘ఆగడు’ నిర్మాతలకి ఆరు కోట్లు వెనక్కి ఇచ్చేసినా- ఆయన భవిష్యత్ ప్రణాళికేమిటో  తెలీదు. ఎన్టీఆర్ మాత్రం పూరీ దర్శకత్వంలో నటిస్తున్న ‘టెంపర్’ కి పారితోషికం తీసుకోకుండా నైజాం హక్కులు పొందితే,  పూరీ కూడా అదే దారిలో సీడెడ్ హక్కులు రాయించుకున్నారు. ఇది సరయిన పద్దతి! తమ పనితనం చూసి ఆయా ఏరియాల్లో ప్రేక్షకులిచ్చేదే సరైన ప్రతిఫలం!

          ఇంతేగాక ‘టెంపర్’ నిర్మాణ వ్యయం  కూడా బాగా తగ్గేట్టు ప్లాన్ చేశారు. దీంతో సీన్స్ కీ, పాటలకీ విదేశాలకి వెళ్ళడంలేదు. ఐటెం సాంగ్ తప్పడం లేదు, కాకపోతే ముందు అనుకున్న శృతీ హాసన్ ని కాదని, కెనడా మోడల్ నోరా ఫతేహీ ని తీసుకున్నారు. ‘జంక్షన్ లో..’ అంటూ మహేష్ బాబుతో శృతీ హాసన్ ‘ఆగడు’ లో నాలుగు నిమిషాలు కనపడే ఐటెం సాంగ్ కి అక్షరాలా యాభై లక్షల రూపాయలు సొంతం చేసుకుంది! ‘నా పేరు సిల్కు..’ అంటూ  ‘అల్లుడు శీను’లో మరో ఐటెం సాంగ్ లో బెల్లంకొండ శ్రీనివాస్ తో స్టేప్పే సిన టాప్ హీరోయిన్ తమన్నా కయితే 75లక్షలు ముట్టాయి!

         ఐటెం సాంగ్స్ వ్యయం తగ్గించడానికి పూరీ అనుసరిస్తున్న ఫార్ములా ఫారిన్ మోడళ్ళని ప్రవేశపెట్టడం. మన టాప్ హీరోయిన్లు, లేకపోతే  బాలీవుడ్ హీరోయిన్లు గా సాగుతున్న ఐటెం సాంగ్ ల ట్రెండ్ అంతర్జాతీయ మోడళ్ళతో ఇంకో మలుపు తిరిగింది. బ్రెజిల్ కి చెందిన మోడల్ గాబ్రిలా బెర్టెంట్ ని ‘దేవుడు చేసిన మనుషులు’ లో ఐటెం సాంగ్ కోసం తీసుకొచ్చిన పూరీ, మళ్ళీ ఇప్పుడు ‘టెంపర్’ కోసం నోరా ఫతేహీ ని పట్టుకొచ్చారు. మధ్యలో దిల్ రాజు ‘ఎవడు’ లో రాం చరణ్ తో ఐటెం సాంగ్ కోసం స్కార్లెట్ విల్సన్ ని దిగుమతి చేశారు.
          మన దేశపు సినిమాలకి మాత్రమే పరిమితమైన ఈ ఐటెం సాంగ్స్ అనే మసాలా దినుసుని   ‘ది అఫీషియల్ డిక్షనరీ ఆఫ్ అన్ అఫీషియల్ ఇంగ్లిష్’ ఇలా నిర్వచిస్తోంది...కథతో సంబంధంలేకుండా, అందమైన డాన్సర్లతో ఆడిపాడించి, కమర్షియల్ గా ఆకర్షించేందుకు వినియోగించే ఒక హంగు అని...సెన్సార్ బోర్డు కూడా జోక్యం చేసుకుని, ఐటెం సాంగ్ వుండే సినిమాలకి ‘ఏ’ సర్టిఫికేట్ ఇవ్వాలని నిర్ణయించింది. ఇది వేడి వేడి చర్చకు దారితీసింది. అలా అనుకుంటే ఇక  ‘యూ’ సర్టిఫికేట్ సినామాలే వుండవు. పాతరోజుల్లో ప్రతి భాషలోనూ కుటుంబ కథా చిత్రాల్లో, మన సినిమాల్లో విజయలలిత,  జ్యోతిలక్ష్మి పాటల్లాగా - ఏదోవొక వాంప్ సాంగ్  వుండేది. వాటికి  ‘ఏ’ సర్టిఫికేట్ ఇచ్చిన దాఖలా లేదు. ఇంతే కాదు,  ఇప్పుడు ఐటెం సాంగ్స్ ని ఛానెళ్ళలో కూడా ప్రదర్శించ కూడదని సెన్సార్ బోర్డు ఉత్తర్వులు వెలువడ్డాయి.  అసలు ఐటెం సాంగ్ నిర్వచనాన్నే సెన్సార్ బోర్డు ఇంతవరకూ స్పష్టంగా ఇవ్వలేదు. అలాంటప్పుడు ఏది నాటీ సాంగ్ అవుతుంది, ఏది ఐటెం సాంగ్ అవుతుందో ఎలా చెప్పగలదని ప్రశ్నిస్తున్న వారూ వున్నారు. ఈ గొడవలు మనకెందుకు, ఐటెం సాంగ్ లేకపోతే  సినిమా ఏమైనా ఫ్లాప్ అవుతుందా అని ఆలోచిస్తున్న నిర్మాతలూ  వున్నారు.  

          ఒకప్పటి వాంప్ పాత్ర నేటి ఐటెం గర్ల్ అయ్యింది. ఇంత వరకూ ఫర్వాలేదు. ఐతే ఒక టాప్ హీరోయిన్ వున్న సినిమాలో ఇంకో టాప్ హీరోయిన్ అతిధి పాత్ర వేయడానికే ‘నో’ చెప్పేస్తున్న  దృష్టాంతాలు చూస్తున్న రోజుల్లో, ఏమాత్రం సంకోచించకుండా  ఐటెం గర్ల్ రూపంలో దిగుమతి అవడానికి ‘ఎస్’ చెప్పేస్తోంది. తను వచ్చేసి ఐటెం గర్ల్ రూపంలో వాంప్ ఆర్టిస్టు వృత్తిని లాక్కోవడం అలా వుంచుదాం, అసలు ఆ పాత్రకి తను దిగజారుతున్నానని కూడా భావించడం లేదు.  ప్రత్యేకంగా జ్యోతి లక్ష్మిలు, డిస్కో శాంతిలు, అభినయశ్రీలు ఇప్పుడు అక్కర్లేదు- తమన్నా,శృతీ హసన్, శ్రియ, ఛార్మీలు వచ్చేసి ఆపని కానిచ్చేస్తున్నారు. ఎంతటి టాప్ హీరోయిన్ అయినా ఆ స్థానంలో ఎన్నాళ్ళు వుంటుందో గ్యారంటీ లేదు. దీపముండగానే ఇల్లు చక్క బెట్టుకోవాలనే తాపత్రయం లోంచే ఇలాటి బుద్ధులు పుడుతున్నాయని, ఇప్పుడు సినిమాలు తీయకుండా ఈ తమాషా చూస్తున్న ఓ సీనియర్ నిర్మాత అన్నారు. ఐటెం సాంగ్స్ కి పెడుతున్న డబ్బులతో ఒక చిన్న బడ్జెట్ సినిమా తీయొచ్చని ఆయన అభిప్రాయం. సరీగ్గా  ఈయన అభిప్రాయాన్నే పైన మనం చెప్పుకున్న హిందీ సినిమా ఐటెం సాంగ్ విషయంలో ఇంకాస్త ఘాటుగా వెలిబుచ్చాయి బాలీవుడ్ వర్గాలు. ఐటెం పాట పేరుతో ఆరుకోట్ల రూపాయలు తగిలెయ్యడాన్ని తీవ్రంగా నిరసించారు. చిన్న నిర్మాతలు, కొత్త కొత్త  దర్శకులు ఎందరో పెట్టుబడులకి మొహం వాచి  వుంటే, ఒక ఐటెం పాటకి ఆరుకోట్లు తగిలెయ్యడం బాధ్యతారాహిత్యమని తీవ్రంగా విమర్శించారు. 

          కొందరు హీరోయిన్లు ఐటెం పాటలు ఒప్పుకోవడానికి వాళ్ళ పరిస్థితి కారణమౌతోంది- హీరోయిన్ గా అవకాశాలు సన్నగిల్లడం! దీన్ని అర్ధం జేసుకోవచ్చు. నమిత, ఆశాసైనీ, ఫర్జానా, సమీరా రెడ్డి, పార్వతీ మెల్టన్, కిమ్ శర్మ, కౌశ, రీమా సేన్, హంసా నందిని, మాళవిక, రంభ, స్వాతీ వర్మ .....ఇలా అవకాశాలు తగ్గిన హీరోయిన్లు ఐటెం సాంగ్స్ కి ఒప్పుకుంటున్నారు. అయితే ఎదుగుతున్న నటి అంజలి కూడా సూర్య నటించిన ‘యముడు’ లో ఐటెం సాంగ్ కి ఒప్పుకోవడాన్ని ఎలా అర్ధం జేసుకోవాలో అంతుబట్టదు. ఇక ఛార్మి విషయం చెప్పక్కర్లేదు. ప్రియమణి అయితే షారుఖ్ ఖాన్ నటించిన హిందీ ‘చెన్నై ఎక్స్ ప్రెస్’ లో ‘వన్ టూ త్రీ’ అనే ఐటెం పాటేసుకుంది. శ్రియ కూడా వెళ్లి సంజయ్ దత్ నటించిన ‘జిల్లా ఘజియా బాద్’ లో ‘మై ఛమియా నంబర్ వన్ హూ, మై ఛమియా ఐటెం బాంబ్ హూ..’ అని నేరుగా ఐటెం బాంబునని డిక్లేర్ చేసుకుంది!

     వీళ్ళందరి సుడిగాలిలో కేవలం ఐటెం గర్ల్ గానే వచ్చి కొన్నాళ్ళు ఊపిన ముమైత్ ఖాన్ అమాంతం తెరమరు గయ్యింది. అభినయశ్రీ గురించి చెప్పక్కర్లేదు. ఇలాటి వృత్తి ఐటెం డాన్సర్లు సినిమాల్లో ఇంకో పాత్ర కూడా పోషించే వాళ్ళు. విలన్ పక్కన ఉంపుడు గత్తెలుగా వుండడం. ఇది అనాదిగా వస్తున్నదే. విజయలలిత, జ్యోతి లక్ష్మి, రాజసులోచన, జయమాలిని, హలం, సుభాషిని, అనూరాధ, జయశ్రీ, పాకీజా, రమ్యశ్రీ, కుయిలి, ఆల్ఫోన్సా, షకీలా, డిస్కో శాంతి, సిల్క్ స్మిత..వీళ్ళంతా ఒకప్పుడు ఈ శాఖని ఏలుకున్నారు. కాకపోతే వీళ్ళని వాంప్స్ అనేవాళ్ళు. వీళ్ళ పాటల్ని క్లబ్ సాంగ్స్ అనేవాళ్ళు, ఆ క్లబ్ సాంగ్స్ లో కేబరే డాన్సర్స్ అన్పించుకునే వాళ్ళు. లేదా ద్వందార్ధాలు బాగా దట్టించి –‘సూదిలో దారం సందులో బేరం’ లాంటి ఫోక్ సాంగ్స్ వేసుకునే వాళ్ళు. ఇలాటి వాటికి తిరుగులేని ‘ఐటెం సింగర్’ గా ఎస్టాబ్లిష్ అయింది ది గ్రేట్ ఎల్లారీశ్వరియే! ఇప్పుడు అలాటి ఐటెం సింగర్స్ ఎవరో చెప్పగలమా?

          ఐతే హిందీలో టాప్ హీరోయిన్ వైజయంతీ మాలా, షకీలా లాంటి ప్రముఖ హీరోయిన్లు కూడా ‘ఐటెం గర్ల్’ గా అనేక సార్లు కన్పించినవారే. దీనికి సాహసించడానికి  మన హీరోయిన్లకి ముక్కుతూ మూల్గుతూ ఐదు దశాబ్దాలకి పైగా పట్టింది. 1954 లోనే  మొట్ట మొదటిసారిగా దేశీయ సినిమాల్లో ‘ఐటెం గర్ల్’ గా వెలసిన తార షకీలా. ఈమె గురుదత్, షమ్మీ కపూర్ ల వంటి  అగ్ర హీరోల  సరసన హీరోయిన్ గా నటించిన గ్లామర్ తార. అలాంటిది  ‘ఆర్ పార్’ లో ‘బాబూజీ ధీరే చల్నా-ప్యార్ మే జరా సంభల్నా’ ( చూసి అడుగెయ్యి బాబూ, ప్రేమలో జాగ్రత్త) 

           ఇక 1957 లో ‘ఆశా’ అనే సినిమాలో ‘ఈనా  మీనా డీకా’ అని నేటికీ మోగే ‘ఐటెం సాంగ్’ తో మళ్ళీ టాప్ హీరోయిన్ వైజయంతీ మాలా దుమ్మురేపింది. తిరిగి  ‘మధుమతి’ లో ‘చడ్ గయో పాపీ బిచువా’  (పాపిష్టి తేలు ఎక్కేసింది),  ఇంకా మళ్ళీ ‘సాధన’  లో ‘ కహోజీ తుం క్యా క్యా ఖరీదోగే’ (చెప్పవయ్యా ఏమేం కొంటావ్) లాంటి డబుల్ మీనింగులతో ‘హృదయాల్ని మీటింది’. ఇలా పది  పన్నెండు వరకూ ఇవ్వాళ మనం చెప్పుకునే ఐటెం సాంగ్స్ తో  చెలరేగింది- అంత పాపులర్ హీరోయిన్ గా ఉంటూ కూడా!

షకీలా

        1965 లో ‘అంతస్తులు’ లో రేలంగి, రమణా రెడ్డి కమేడియన్లని వెంటేసుకుని వీధిలో చుట్టూ జనం మధ్య భానుమతి పాడే ‘దులపరో బుల్లోడో దుమ్ము దులపరో బుల్లోడో’ పాట అందులో సాంతం ఈవ్ టీజర్లమీద ఎంత విసుర్లు ఉన్నప్పటికీ, ఐటెం సాంగ్ కాక మరేమిటి? ఇక హిందీలో మాధురీ దీక్షిత్ అయితే ‘తేజాబ్’ లో ‘ఏక్  దో తీన్’ పాటతో దేశమంతా మార్మోగించింది. తిరిగి ‘ఖల్నాయక్’ లో చాలా వివాదాస్పదమైన పాట- పార్లమెంట్ లోనూ గొడవకి దారితీసిన ఐటెం సాంగ్ -‘చోళీ కే పీఛే క్యాహై’ గురించి తెలిసిందే.

          కాకపోతే అప్పట్లో డిమాండ్లు లేవు. ఆశ్చర్యకరమైన పారితోషికాలు ఐటెం సాంగ్స్ లో కన్పించే హీరోయిన్లకి లేవు. అలాగే ఎక్స్ పోజ్ చేసే కాస్ట్యూమ్స్ కూడా వాళ్ళు ధరించలేదు. మూలాన్ని తీసుకుని దాని షోకుల్ని మార్చేస్తే అది ఇప్పటి ఐటెం సాంగ్ అయింది - తను ఇప్పటి ఐటెం గర్ల్ అయింది, అంతే.  మూలాలున్నంత కాలం అవి  పునరావృతమవుతూనే 

వైజయంతీ మాలా 

వుంటాయి వివిధ రూపాల్లో. 1930 లలోనే వున్న రాజనర్తకే తర్వాత

కాలంలో క్లబ్ డాన్సర్ అయినట్టు, `50 లలో కవ్వించే స్పెషల్ సాంగ్స్ నటించిన హీరోయినే నేటి ఐటెం గర్ల్ అయ్యింది. దీనిపట్ల ఎవరికీ  అభ్యంతరం ఉండనవసరం లేదు. కమర్షియల్ సినిమాకి ఏ హద్దులూ వుండవు. నిజజీవితంలో అసాధ్యమైన వాటిని చూపించి రంజింప జేయడమే వాటి విధి. నేటి సినిమాల్లో ఒక అర్ధవంతమైన పాత్రంటూ లేక, నామమాత్రంగా మిగిలిన హీరోయిన్- ఎంత టాప్ హీరోయిన్ అయినా, నటిగా నిరూపించుకోవడానికి ఇంకేమీ లేక,  చేయకూడని విన్యాసాలు చేస్తూ ఇలాగే  దారితప్పి తిరుగుతుంటుంది..ఎవరేమంటారు?

―సికిందర్ 

(డిసెంబర్ 2014 ‘ఈవారం’)